2021 PYF Sunday Paper

PYJC Sunday Thupi: TI LE KHAW |HA

(Matthai 7:12)

Rev. |ha Lian Fai

Kan thupi lamah kan hawt lut cih ding. Kum 2021 PYJC Sunday thupi dingah Khua le Ti |ha ti mi cu hril a si. Kan thupi umzia cu ziangha a si? Ziangruangah hi vek thupi cu hril a si pei ti hi ruah \hat tikah kan ram mipi in kan umnak cio ah kan \ul mi le kan mamawh zet mi a si ko dingin a zum um. Kan ram dinhmun ah a cang thei tawkih nunpi dingin zirkhawm kan tum ding.

1. Thupi umzia: Kanni Laimipawl hi kan pupa san lai ihsin khua an rak kai tikah a hmaisabikih an rak zinzawi mi cu khua din dingin tidai in ding \ha a um maw ti hi a si. Tidai \ha an hmuh tikah khua an kai ih an khawsa a si. Cutikah khaw kaitu le dintu in a khaw din mi cu ka ti le ka khua ti in khua an rak kaihruai aw a si. Curuangah kan \ong hmandan ah ti le khua, ka ti le ka khua, ka ti le ka rawl, ka ti zusa ti hi kan \ong hmandan dik tak cu a si. Rawl an ei tikah pacang \ha cun tihang an in hmaisa \heu. Kan Lai \ong dik ngaingai cu in le ei tiin an hmang. Hi thu hi kan Lai \ong thiam kan hruaitupawl milangsar zetzet kan suh ih in simdan khal a si. Kei khalin tuihlanah ka rak hmang dik lo nasa. Amahlawngte tulai san \hangthar nonawn cun khua le ti, ei le in tiin kan hmang ciamco. PYF din san ah Mizo \ongih ‘khua leh tui’ti cu a lettupawlin khua le ti tiin an lehdan a si ruangah kan hmangih kan hman tam cun kan \ongah kan ruat men a si.

Ti le khaw \ha ti umzia le sullam cu khaw lalin a ti le khua ih minung nuntu khawsakdan cu \ha zetih an um theinak dingih a ukdan sim duhnak le ti le khaw \ha si theinak lungputdan lam hi a si. Khuahlan lai Grik miphun cun khawpi pakhat hi lairelnak lamah an mahte an uk aw. Cumi khawpi cu city-state an ti. An khawpi sungih umtu minung cu citizen, khawmi sinak neitu an si. Minungin a covo le a \uanvo theihthiamnak cu ti le khaw \ha(Civic Sense) ti hi a si. Khawtlang mipi vangtlang le Acozah thawn kan pehzawmawknak thuhla ah kan tuah ding awm le awm lo theihfiang theinak hi ti le khaw \ha ti mi in a sawhkhih cu a si deuh bik. Kan covo kan co ding mi a thupit rualin kan tuah le \uan ding kan \uanvo hi a thupi tuk ti kan theih a pawimawh zet ding. Nuntlangkhawmnak cu bulpak duhdan si loin mipi ih duhdan a si ruangah khawtlang nun a si ih a sungih khawsakdan \ha cu ti le khaw \ha ti ih hmin bun a si. Khua le ram ih a umtu cu ram mi sinak neitu an si. Rammisinak neitu cun ti le khaw \ha sinak nun neiin a nungin a tuahin a \uan dingih a \uanvo a ngai thupibik ding.

2. Kan Pathian thu Bible ah hi mi hi ti le khaw \ha umdan a si tiin ngan fukfi lo hmansehla kan Bawipa Jesuh Khrih ih thu zirh mi ti le khaw \ha si thei dingih kan lungputdan ding thupi ngaingai mi cu, “Mi in kan parah tuah hai seh ti nan duh vekin mi dang parah tuah ve uh,”(Mat.7:12) a ti hi a si. Hi thu hi dan sui le ngun an ti mi a siih Moses Dan hmuahhmuah le profet-pawl thuzirhnakih sim duh mi hrampi a si thu khal kan hmu. Kan inn kiangkap veng le hnen le khawtlangah mi in an tuah dingih kan duh lo mi cu kanni khalin kan tuah ding a si lo. Jesuh Khrih ah thil \ha tuah dingin sersiam mi le nun thar neitu kan si vekin kan umnak hmunkipah a thianghlim, a mawi, a \ha le zahum si dingih tuah le \uan hi zumtu ti le khaw \ha umdan a si. Vancungih ti le khaw \ha sinak cu leitlunih kan khawsaknak cio ah ti le khaw \ha sinak thawn a pehzawmaw. Mah ih ta lawng zoh loin mi dang ta zoh thiam le ruat thei sinak thei ringringin kan tuah le \uan hi a \ha. Khristian thu fehpidan ahcun ram le khawtlang le innsungsang le bulpak nun ah ti le khaw \ha si ding hi Pathian hnenih si a rasuak mi, Pathian ih a din mi a si ti hi kan pawmdan tlangpi cu a si. Rampi ukawkdan dik, khawtlang kaihruaiawknak dan \ha le ti le khaw \ha si dingih thuawih zetih nun le \uansuah hi ram mi sinak neitu hrangah cun \hen theih loih a pehzawmaw mi an si ti hi Pathian thu thiampawlih thu fehpidan a si deuh bikin a lang.

3. Acozah dinhmun ah: Democracy ram cu mipi cozah, mipi ih tuah mi cozah le mipi hrang tiin simfiang a si. Ram hrangih uktu le laireltu cu mipi in an aiawh dingih an hril mi an si. Cozah thil neih mi kan ti \heu khal hi ram mipi ta hlir an si. Mipi ih hril mi laireltu in mipi aiawh in ram an kilkhawi ih ziangkimah mipi \hatnak dingin hna\uan \hat hi an \uanvo dik tak a si. An \uan \hat tikah ram a dingsuakin a \hangso ih mipi nuntu khawsaknak a phunphun ah an nun a nuam. Ram hruaitu ih \uanvo hleice cu um hmansehla mipi lam khalin cozah thil kilkhawi le humhalh hi an \uanvo a si hrimhrim. Ram \hangsopawl ih umdan cu mikipin mah ih bul thil neih mi vekin cozah thil hi an zah in an ngai thupi ngaingai. Mipi hrangah ham\hatnak a tamih ram a \hangso. Acozah cu upat \ihzah in siah kuan ding mi felfai zetih pe in le tuah lo ding an ti mi cu tuah lo ngam a \ha. Cumi cu ti le khaw \ha umdan dik tak a si. Ti le khaw \ha thuhla zirnakah mi hmuahhmuah ih tuah ding le \uanvo, diknak, rinumnak le thuawihnak hi a langsar zet mipi nundan an si. Cumi tel loin ti le khaw \ha a um taktak thei lo a si bik mai. Khristian thlirnak tlangih si cun cozah thil kan ti mi khal hi Pathian ta an si. A kilkhawidan ih minung \uanvo cu rinum hi a si mai. Ti le khaw \ha hi amahte ih ra um men a si loih mipi ih tuah \uannakih si ti le khaw \ha ra um mai a si. Rampi ukawkdan dik, khawtlang kaihruaiawknak dan \ha le ti le khaw \ha si dingih thu awih zetih nun hi rammisinak neitu hrangah \hen theih loih a pehzawmaw mi an si.

4. Khawtlang nunih ti le khaw \ha: Minung hi mahte ih um dingin Pathian in in sersiam lo. Nupi le pasal nei ih pungzai vivo dingin le leilung hi luahkhat dingin Pathian ih khawkhandan a si. Leitlun khuazakipih minung nuntu khawsakdan le nunphung hi bangaw thluh lo hmansehla umnak veng khat le khaw khat nei cio ih umkhawm le khawsa cu kan si thotho. Nitlaknak ram lamih umpawl hi a pakpak te ih um ngaina zet(individualism) vek an si nan khawtlang nundan cu an nei ve tho. Nisuahnak ramih tlanglengpawl cu a burih um ngaina miphun an si vekin khawtlang nundan \ha le thianghlim hi a thupitdan a luarkai deuh ti sehla a sual tam lo ding. Ti le khaw \ha a pawimawhdan cu a bangaw ti sehla a sual tam lo ding. Kan umnak kipah ti le khaw \ha nei dingin canvo le \uanvo kan nei. A se lam le a \ha lamah kan \uanvo a um thluh. A hlawknak lamah covo kan neih vekin a tuah\hatnak khalah \uanvo kan nei cio. Ti le khaw \ha kan si theinak dingih kan canvo le a hleice in kan tuah \uan ding mi kan \uanvo theihfiang hi kan zirsuah ding mi thu pawimawh tak cu a si.

Presbyterian Kawhhran in Khristian nun kaihruaiawknakih khawtlang nun a ngai pawimawhdan cu: Mi in kan parah tuah hai sehla ti kan duh vekin midang parah tuah, minung le pawlkawmawknak hrang bawmawknak le \uankhawmnak \ha tuah, khawruahnak dik neih, mi dang zawnzaihnak tuah lo, leiba rulhawk thu ah rinum le mi zawnruahnak \ha neih, sumpai hmandanah ralrin ding, thukamawk vekih tuah ding, lei le zuar thu ah rinum ding, \ongkam suak a thianghlim ding, siatcam zawngih \ong lo ding le mi hmuahhmuah thawn rualremte ih um ding tipawl hi an si. Ti le khaw \ha si ding cun kan tuallennak khawtlangah mi dang hrangih malsawmnak thlentu si hi kan zirhawk tam ding mi a si. Mipi vangtlang thil neih mi hrimhrim hi kanmai bul thil a si lo ruangih zianghmanih rel lo le ngaihsak lo tivek hi ti le khaw \ha sinak thawn a remaw thei lo mi thil a si. Kanmai innsungsang thil neih mi kan ngaihsak le kan dimdawih vekin khawtlang thil neih mi hi kan dimdawihin kan kilkhawi \ha ding hi a si hrimhrim.

Mai inn kan suahsan ve ten mipi vangtlangin kan hman hmaisabik cu lamzin hi a si. Kan inn kiangkap lamzin cio hi \ha ten tuah\hat le thianghlim zetih faiter ding hi a si. Tidai luandan dik lo zet, \hanel \hate ih burh duh lo, mipi lamzin a si ti ruat loih lamzin hnawksak zetih thilri ret ciamco khawtlang mipi zah lo hna a si. Khawlakah hnawmhne fate hman hlawn lo ding. Kan tuah\hat thei lo hmanah a bawrhbahtertu si tum lo hramhram ding hi a si. Kan mipipawlin Common Sense kan nei lo tuk hi a pawi in riahsiatza a si. Mipi vangtlangin kan hman \awmawk mi khawtlang thil pohpoh cu \ihzah upat thiamih kilkhawi \hat hi ti le khaw \ha sinakih kan tuah ding mi le kan \uanvo rori a sizia hi kan umnak hmun ciar ah kan nunpi a thupi ngaingai. Inn hmun lo ram kan neih mi in mipi thil nekrawk zawngih cangvaih lo ding hi a si bik mai. Khawtlang mipi thil neih mi mai innsang hrangih hlawkpi tum tukih duham zetih cangvaih hi a mawi lo ngaingai. Kan nundan le thilung putdan thianhlim lozia langtertu maimai an si.

Khawtlangin khaw mipipawl cu ti le khaw \ha si dingin kaihhruaiawknak dan \ha zetzet a nei. Cuih a dan tuah mi cu \hate ih tlun thei le a hlawhtlinnak dingih tuah le \uan \hat cu khawtlang hruaitu le mipi \uanvo a si. Sociology zirnak lamih mi hminthang zet Emil Durkheim ih \ongkam lar zet mikip ih sim le rel hlawh tak cu, “ Kanmai duh dandan ih nung kan si loih khawtlang(society)duhdan vek rori ih nung ding kan sisawn,” a ti hi ti le khaw \ha sidan lamzinpi pawimawh tak cu a si. Kan cennak khawtlangih mi hnawksak si hnak cun midang hrangih malsawmnak thlentu si hi ti le khaw \ha umdan kan thlun ding mi cu si in a lang. Khaw mipi \hattlang khawmnak dingih zawnlung tak le thu awih zetih nunkhawmdan thiam hi kan zir ding mi hrimhrim a so bik. Kan umnak cio ah ti le khaw \ha si dingin \uanvo kan nei thluh. Mah rori in ngai pawimawh loin mi dangih \hahnem ngaiter a theih lo. Kan zate ih \hattlannak dingin kan zate in \uanvo kan nei.

5.Innsungsang nunah ti le khaw \ha si dingih nundan \ha le dik zirhawk hi ti le khaw \ha rasuahnak hrampi cu a si. Ram le khawtlang hi amahte ih sia le \ha a si mai lo. A umtu le a kilkhawitu minung lungputdan ihsin a hram a rak thla zo a si sawn. Innsungsang ukawkdan a dikin a \ha ih inn kiangkap thianfaiter le zahumter kan ngai thupi a si ahcun khawtlang nundan \ha le upat \ihzahnak ti le khaw \ha sinak nundan mawi lungphum hi a phumaw hnget tuk zo tinak a si. Innhnen hrang khalah innhnen nuam la \ha si ih a thupi tuk mi a si. Kan umnak le khawsaknak kan inn le a kiangkap venghnen hrangah si seh, khawtlang umdan le kaihruaiawknakah si seh zahum lo zet le bawrhhlawh tukih a um a si ahcun Pathian ih a din mi Khristian innsang hin Pathian thu kan fehpidan a famkim tawk lo zetih kan nundanin mi a neh lo tuk tinak a si in a lang. Curuangah ti le khaw \ha si thei dingin a hrampi innsungsang ihsin kan zir thawk taktak a \ul rori a si.

Tlangkawmnakah cun kan thupi zir mi hi a famkim lo zet ding nan kan zirsun kan nupi ahcun a tawk zet dingah ka ruat. Kan zir le kan theih ah cemter loin a tak rori in mah ih Branch ciarah \uan taktak sehla ti cu a ngantu ih saduhthah mi a si. Kan miphun le midangih an cawntlak dingih \uansuah le zirhawk vivo hi Kawhhran ih PYF kan dinsan le Pathian ih in kawhnak si in a lang.